سناریو تحریم ایران محکوم به شکست است

سال ۱۳۸۹ در حالی که غربی‌ها دو راهی سازش و تسلیم را روی میز مذاکره با ایران قرار داده بودند؛ به ناگهان ورق برگشته و تهران گزینه مقاومت در برابر زیاده خواهی آمریکایی‌ها را انتخاب کرد. در آن زمان باراک اوباما با تصویب دستور اجرایی ۱۳۵۵ نهاد‌های ایرانی را تحریم کرده و یک ماه بعد قانون نادا را علیه مردم ایران اجرایی کرد. در این مدت، حدود ۶۰۰ فرد، نهاد و بانک ایرانی از جمله بانک مرکزی در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفتند و عملاً روابط مالی بین‌المللی ایران در تنگنایی بی‌سابقه قرار گرفت. در تمامی این قوانین نیز به صورت رسمی و علنی و بدون پرده‌پوشی یکی از علل وضع قانون، حوادث سال ۸۸ عنوان شده بود. پس از اعمال تحریم‌های شدید علیه تهران روزنامه وال استریت ژورنال در سرمقاله خود به تحلیل دور جدید تحریم‌ها پرداخته و نوشت: «تلاش‌های ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای تحریم همه جانبه ایران با مقاومت چین، روسیه، هند و ترکیه مواجه شده است. در روز‌هایی که غرب و آمریکا تمام عزم خود را جزم کرده‌اند تا حلقه تحریم‌ها بر ایران را تنگ و تنگ‌تر کنند، این چهار کشور بر حجم سرمایه‌گذاری‌های خود در ایران افزوده‌اند. در حالی که غرب انزوای ایران را طلب می‌کرد، بازار سرمایه ایران را در طبقی نقره‌ای قرار داد و تقدیم کشور‌های آسیایی کرد. اتحادیه اروپا و کنگره ایالات متحده اعلام کردند که از این پس کمپانی‌هایی که با ایرانی‌ها وارد معامله‌های تجاری شوند، جریمه خواهند شد. هدف از اتخاذ این استراتژی هم تحت فشار قرار دادن ایران بود به تمامی به گونه‌ای که تهران چاره‌ای نداشته باشد جز ارجاع به جامعه جهانی و مذاکرات.»
در ادامه این یادداشت آمده است: «چین، روسیه، ترکیه و هند در زمره قدرت‌های تجاری منطقه‌ای هستند که به شدت با تعمیم تحریم‌های یکجانبه دیگر کشور‌ها به کمپانی‌های دولتی و حتی خصوصی خود مشکل دارند. گزارش‌های رسیده از بازار تجارت بین‌الملل ایران حاکی از آن است که از زمان آغاز این تحریم‌ها در نخستین روز از ماه جولای تاکنون بر حجم سرمایه‌گذاری این کشور‌ها در ایران افزوده شده است. تمامی این کشور‌ها تاکید دارند که تنها به تحریم‌هایی پایبند هستند که از مجرای شورای امنیت عبور نکرده باشد. ایالات متحده در شورای امنیت سازمان ملل نسخه‌ای تعدیل شده از تحریم‌های مد نظر را مطرح کرد تا با در دست داشتن حمایت چین و روسیه، اجماع جهانی علیه ایران را به تصویر بکشد. در نهایت، اما بعد از نمایش این اجماع در صحن شورای امنیت، اتحادیه اروپا و کنگره ایالات متحده مهیا شدند و نسخه‌ای تشدید شده شامل تحریم‌های هدفمند را به تصویب رساندند. اکنون هر دو نهاد اصرار دارند که جهانیان باید از این تحریم‌های یکجانبه هم به عنوان مکمل تحریم‌های شورای امنیت استفاده کنند.
• چرخش تهران به سوی شرق
حجم معادله‌های تجاری میان ایران و چین در پانزده سال گذشته بسیار بالا بوده است، اما نرخ این بازی‌های تجاری از نخستین روز از ماه جولای یا همان زمان آغاز تحریم‌های جدی آمریکا تنها و تنها سیر صعودی غیرقابل باوری را سیر کرده است: تحریم‌ها در نهایت و در شرایطی که ما همکاری‌هایی دو جانبه‌ای نداشته باشیم نمی‌تواند از کارآیی کافی برخوردار باشد.»
وال استریت ژورنال در بخش پایانی سرمقاله خود نوشت: «وزیر انرژی روسیه نیز یک ماه پیش آب پاکی را بر دستان همگان ریخته و تاکید کرد که دو کشور همچنان در مسیر افزودن بر همکاری‌های خود در حوزه انرژی قدم خواهند زد. روسیه اخیراً یکی از طولانی مدت‌ترین توافقنامه‌ها با تهران در حوزه انرژی را امضا کرده است. این آمار و ارقام در حالی منتشر می‌شود که دولت باراک اوباما ادعا می‌کند که تحریم‌های هدفمند اندک اندک ایران را به ستوه در آورده است. تحریم ایران در حوزه سوخت و انرژی تنها امید باراک اوباما و غرب برای تحت فشار قرار دادن این کشور است. حقیقت، اما این است که دغدغه ایالات متحده نیز این است که اگر تهران بتواند به کمک این چهار کشور انرژی و سوخت مورد نیاز خود را تأمین کند رسماً این تحریم‌ها راه به جایی نخواهند برد. همزمان اگر شرکت‌های اروپایی گمان کنند که دیگر کشور‌های آسیایی از غیبت آن‌ها در بازار اقتصادی ایران استفاده می‌کنند، اقدام به تحت فشار قرار دادن دولت‌های خود برای پایان دادن به این تحریم‌ها می‌کنند. این در حالی‌ست که باراک اوباما شخصاً از هو جین تائو رئیس جمهوری چین خواسته بود که مانع از سرمایه‌گذاری کمپانی‌های سوختی خود در ایران شود. رهبران این چهار کشور تاکنون بار‌ها تصریح کرده‌اند که تهران هسته‌ای را نمی‌خواهند، اما دلیلی هم برای محرومیت خود از بازار منابع طبیعی ایران نمی‌بینند. چین و روسیه در زمره کشور‌هایی است که دوران بهبود اقتصادی را طی می‌کنند و برای عبور از این دوران به ایران نیاز مبرم دارند.

ایالات متحده اعلام کرده است که از این پس کمپانی‌هایی را که در حوزه انرژی ایران سرمایه‌گذاری کرده باشند، جریمه می‌کند. این جریمه، اما زمانی می‌تواند به کار آید که شامل ممنوعیت تجارت این شرکت‌ها در خاک ایالات متحده شود. هند در زمره کشور‌هایی است که اخیراً توافقنامه همکاری گازی با ایران به ارزش چند میلیارد دلار را به امضا رسانده است. ترکیه نیز به سرمایه‌گذاری در بخش انرژی ایران ادامه می‌دهد.»
• به ایران پیشنهاد ملموس بدهید آقای اوباما!
سه ماه بعد از اعمال تحریم‌های جدید از سوی اوباما غرب به این نتیجه رسیده بود که هر قدر فشار تحریم‌ها بالاتر برود، سیاست‌های اقتصادی ایران انقباضی‌تر شده و نگاهش به سمت شرق متمایل خواهد شد. در این شرایط روزنامه نیویورک تایمز نوشت که سیاست فشار به ایران بی ثمر بوده و بهتر است به جای تحریم به ایران امتیاز داده شود. در گزارش این روزنامه آمریکایی آمده بود که باراک اوباما و جورج بوش هر دو خود را به دو سیاست تحریم و تعامل در برابر ایران مقید کرده بودند. بوش در انتخاب میان هویج و چماق در برابر ایران، چندان به استراتژی تعامل با ایران و توسل به هویج معروف در باب دیپلماسی اعتقاد نداشت. او در طول هشت سال حضور در کاخ سفید بیشتر وقت خود را صرف استفاده از چماق کرد. در نهایت هم نتوانست به اجماع جهانی در این خصوص برسد و یا حداقل همه را با خود در تحریم ایران همراه کند. باراک اوباما در حوزه تحریم بسیار بهتر عمل کرده و از شورای امنیت گرفته تا اتحادیه اروپا و کنگره و البته کانادا و استرالیا همگان با استراتژی چماق او همراهی کرده‌اند. با این همه اوباما نیز نتوانسته است هر دو کفه ترازو را همزمان حفظ کند و در نتیجه با بالا رفتن کفه تحریم‌ها از وزن کفه تعامل و دیپلماسی کاسته شده است. شاید به همین دلیل بود که اوباما در هفته گذشته بار‌ها بر برقرار بودن گزینه دیپلماسی در برابر ایران تاکید کرده است. اوباما در دیدار با روزنامه نگاران و سردبیران روزنامه‌های آمریکایی و بین‌المللی تصریح کرد که تغییر دادن الگوی بازی آن هم پس از گذشت چند دهه از تنش در روابط تهران – واشنگتن کار ساده‌ای نیست.